وضعیت کوبا پس از عهدنامه پاریس
به موجب «عهدنامهٔ پاریس» که به تصویب کنگره و تأیید ریاست جمهوری آمریکا رسید و به صورت قانون درآمد، جنگ بین آمریکا و اسپانیا خاتمه یافته تلقی می‌شد. از آنجا که جنگ جدیدی با جمهوری کوبا هرگز اعلام نشده بود رئیس‌جمهور آمریکا می‌بایست نیروهای آمریکایی را فرا می‌خواند. به ادعای او ماندن این نیروها در کوبا و موجودیت فرمانداری نظامی حاکم بر کوبا و احکام و دستورات صادره از دفتر او مغایر با قوانین بین‌المللی و ناقض «قانون اساسی» ایالات متحدهٔ آمریکاست.
بهانهٔ آمریکا برای شروع جنگ با اسپانیا
در سال ۱۸۹۸م وقتی یک کشتی جنگی آمریکایی به نام مین که در هاوانا لنگر انداخته بود به طرز اسرارآمیزی منفجر شد. روزنامه‌های آمریکایی تلویحاً مسئولیت را بر گردن اسپانیا انداختند و دلیل آن را دخالت ایالات متحدهٔ آمریکا در جنگ اسپانیا و انقلابیون کوبا دانستند. همین موضوع بهانه‌ای برای شروع جنگ بین ایالات متحده و اسپانیا شد. در این جنگ اسپانیا به سختی شکست خورد و از همان زمان ادعای حکومت و مالکیت کوبا را نسبت به خود سلب نمود. ایالات متحدهٔ آمریکا مستقیماً حکومت کوبا را به دست گرفت و در سال ۱۹۰۱م قانون اساسی جدیدی برای کوبا تدوین و رئیس‌جمهور آن را تعیین و منصوب نمود. با در اختیار گرفتن کنترل کوبا، ایالات متحدهٔ آمریکا در یک قرارداد پذیرفت که از آن پس در مواقع ضروری و جنگ‌ها از کوبا حمایت کند.. این قرارداد «پلات» نامیده شد.i
متمم پلات
ایالات متحده با تصویب متمم پلات در سال ۱۹۰۱ از محبوبیت خود در میان کوبایی‌ها بیش از پیش کاست. در واقع، این اصلاحیه مقرر می‌کرد ایالات متحده حق دارد هرگاه منافعش اقتضا کرد در کوبا مداخله کند. این در عمل به معنای این بود که کوبا برای پنجاه سال آینده یک مستعمرهٔ اقتصادی ایالات متحده باشد. از نظر بسیاری از کوبایی‌ها، نتیجهٔ سال‌ها مبارزهٔ آنها تنها انتقال مهار زندگیشان از دست اسپانیایی‌ها به دست آمریکایی‌ها بود.
عهدنامهٔ صلح پاریس، به رغم این واقعیت که گمان می‌رفت استقلال کوبا را به رسمیت بشناسد، بدون حضور نمایندگان کوبا امضا شد. در واقع، به نظر نمی‌رسید که استقلال کوبا هدف اصلی ایالات متحده پس از جنگ باشد. آمریکایی‌ها، پس از شکست اسپانیایی‌ها، پرچم خود، و نه پرچم کوبا، را در سانتیاگو به اهتزاز درآوردند. با تأسیس جمهوری کوبا در سال ۱۹۰۲، کوبایی‌ها مبارزهٔ خود برای آزادی را از میدان نبرد به عرصهٔ سیاست انتقال دادند. ثلث اول قرن جدید به آزمون و خطا و موافقت و مخالفت گذشت.
ایالات متحده بر اساس مواد متمم پلات دو بار در کوبا مداخله کرد. بار اول به درخواست توماس استرادا پالما اولین رئیس جمهور کوبا بود. استرادا پالما، که از شورش مسلحانهٔ لیبرال‌های مخالف حکومتش وحشت داشت، قانون اساسی کوبا را به حال تعلیق درآورد و در دهم سپتامبر ۱۹۰۶ از ایالات متحده درخواست کمک کرد. ایالات متحده به این درخواست پاسخ داد و یک دولت موقت را در هاوانا بر سر کار آورد. در سال ۱۹۱۷، کارخانه‌های شکر متعلق به ایالات متحده در معرض خطر حملهٔ اعضای حزب لیبرال که می‌خواستند کوبا را از شر سودجویی‌های ایالات متحده خلاص کنند قرار گرفت. ایالات متحده دو هزار تفنگدار دریایی را از خلیج گوانتانامو به ایالت کاماگوئا اعزام داشت تا از کارخانه‌های شکر مورد تهدید حفاظت کنند. این اقدام به مداخلهٔ فیزیکی ایالات متحده در کوبا منجر شد.
اما بخش دوم بیانیهٔ پلات، فاش می‌ساخت که امپریالیست‌ها نقشهٔ تازه‌ای دارند تا از موانعی که رأی «دادگاه عالی» برایشان به وجود آورده بود به نحوی طفره بروند. «کنگره حق نداشت «قانون اساسی کوبا» را تأیید، ترمیم یا رد کند.».
پلات توضیح می‌داد که طرح پیشنهادی شرایط اصلی و لازمی را که کوبایی‌ها باید قبل از خاتمهٔ اشغال نظامی رسماً با آن توافق کنند چه چیزی است. این طرح می‌توانست به «کمیتهٔ روابط با کوبا» (که پلات ریاست آن را داشت) ارجاع شود و «کمیته» آن را به عنوان متممی بر «لایحهٔ تأمین بودجهٔ ارتش» تقدیم سنا می‌نمود. پلات چنین نتیجه‌گیری می‌کرد: «این لااقل هشداری به کوبا خواهد بود، که پس از مدت‌ها تأخیر بالاخره به آنها فهمانده خواهد شد که ایالات متحده چه می‌خواهد.»
اصول روابط با آمریکا
۱- دولت کوبا در آینده هرگز اقدام به عقد هیچ گونه قرارداد یا امضای هیچ گونه معاهده با هیچ دولت یا دول خارجی که باعث نقض استقلال یا اقدام به نقض استقلال کوبا شود، نخواهد کرد.
۲- دولت فوق اقدام به امضای هیچ گونه قرارداد وام، که بازپرداخت اصل و بهره آن باعث اختلال در درآمدهای ملی باشد، با کشورهای دیگر نخواهد کرد.
۳- دولت کوبا موافقت می‌کند که ایالات متحد آمریکا در مواقع مقتضی حق خواهد داشت به خاطر حفظ استقلال جزیره، حفظ و حراست و حمایت از جان و مال و آزادی‌های شخصی و انجام تعهداتی که به موجب «عهدنامهٔ پاریس» بر عهدهٔ دولت فوق گذارده شده در کوبا دخالت نماید.
۴- همه قوانین دوران اشغال نظامی و احکام منتجه از آن قوانین و مقررات دارای ارزش قانونی بود.
۵- دولت کوبا تعهد می‌نماید که برنامه‌ها و عملیات مربوط به حفظ بهداشت در کشور را پیگیری نموده و سلامت و بهداشت مردم و اقتصاد شهرها و بنادر کوبا و نتیجتاً اقتصاد کل کشور و مردم آن را محافظت کند.
۶- جزیره پاینز از اراضی محدوده در «قانون اساسی کوبا» حذف شده و تکلیف مالکیت آن در معاهدات آینده تعیین خواهد گردید.
۷- به منظور آنکه دولت ایالات متحد آمریکا بتواند از استقلال جزیره کوبا و مردم آن و ملت خود در آبهای دریای کارائیب حفظ و حراست نماید و به منظور ایجاد ایستگاه‌های سوخت‌گیری برای کشتی‌ها یا تأسیس پایگاه‌های دریایی، اراضی ویژه‌ای را از دولت کوبا خریداری یا رهن خواهد کرد.
تصویب سرقت کوبا
بحث سنا دربارهٔ این متمم، که بی‌شک یکی از مهم‌ترین تصمیمات ایالات متحدهٔ آمریکا در سیاست خارجی آن کشور بود، فقط دو روز طول کشید. حمله به «متمم پلات» عمدتاً از طرف دموکرات‌ها صورت پذیرفت و مهم‌ترین نطق توسط سناتور مورگان در روز ۲۶ فوریه ایراد شد. حمله به «متمم» توسط ۱۲ سناتور دیگر ادامه پیدا کرد. آنها نیز دولت آمریکا را متهم به دورویی و تجاوز علنی به «طرح مشترک کنگره» مصوب آوریل ۱۸۹۸، [«متمم تلر»] کردند.
رأی‌گیری نهایی در روز ۲۷ فوریه انجام گرفت که طی آن «متمم» بدون هیچ گونه تغییر با ۴۳ رأی موافق در مقابل ۲۰ رأی مخالف به تصویب رسید. نشریه «سوشال دموکراتیک هرالد» چاپ شیکاگو «متمم پلات» را «سرقت کوبا» نامید و آن را مظهر واقعی «روحیه زد و بندهای تجارتی» توصیف کرد.
این اصلاحیه که منضم به لایحهٔ تدارکات ارتش در سال ۱۹۰۱ و ۱۹۰۲ بود متذکر شد که وقتی کنترل جزیرهٔ کوبا به دست مردمان آن سپرده خواهد شد که روابط آیندهٔ ایالات متحدهٔ آمریکا و کوبا قبلاً تعیین و تشریح شود. اصلاحیهٔ پلات نتیجهٔ عمل نمایندگان کنفرانس قانون اساسی تصویب لایحهٔ اصلاحی پلات در دوم مارس سال ۱۹۰۱ در کنگرهٔ ایالات متحدهٔ آمریکا بود.
استقلال آمریکایی در کوبا
اما لایحهٔ اصلاحی پلات برای همیشه از نظر توده‌های مردم کوبا مخفی نماند، بدین صورت که در ۱۲ ژوئن سال ۱۹۰۱ با ۱۷ رأی موافق در برابر ۱۱ رأی مخالف لایحهٔ پلات منضم به قانون اساسی کوبا گردید و سال بعد، در دسامبر ۱۹۰۲، در یک قرارداد دوجانبه بین ایالات متحدهٔ آمریکا و کوبا گنجانیده شد.ii
کوباییان که اوایل کم و بیش فکر می‌کردند آمریکاییان به کمک آنها آمده‌اند در این احوال متوجه شدند که ایالات متحدهٔ آمریکا عملاً قدرت حکومت آنها را محدود ساخته، کار مملکت آنها را به دنبال این همه زحمت و زد و خورد و مرارت به دست کمپانی‌ها و تراست‌ها و کارتل‌های آمریکایی سپرده و به خود اجازه داده است هر وقت کوچکترین خطری متوجه دلارهای آمریکایی در کوبا شد تفنگدارانش را به کوبا سرازیر کند. iii
استقلال به صورت آمریکایی برای مردم کوبا شرم‌آور بود و نظرات و پیش‌بینی‌های نمایندهٔ سیاه کنوانسیون قانون اساسی به نام «خوان کالبرتو گومز» که هنگام بحث در کنوانسیون عنوان کرده بود درست درآمد.
ایالات متحده با تصویب اصلاحیهٔ پلات از محبوبیت خود در میان کوبایی‌ها باز هم بیشتر کاست. در واقع، این اصلاحیه مقرر می‌کرد که ایالات متحده حق دارد هر گاه منافعش اقتضا کرد در کوبا مداخله کند. این در عمل به معنای این بود که کوبا برای پنجاه سال آینده یک مستعمرهٔ اقتصادی ایالات متحده باشد. از نظر بسیاری از کوبایی‌ها، نتیجهٔ سال‌ها مبارزهٔ آنها تنها انتقال مهار زندگیشان از دست اسپانیایی‌ها به دست آمریکایی‌ها بود.
در روزنامه «پاتریا» چاپ هاوانا در تلاش برای بسیج مردم کوبا علیه «متمم پلات» اعلام کرد:
شک نیست تصویب «متمم پلات» از این تفکر غلط سرچشمه گرفت که مردم کوبا آن را خواهند پذیرفت. در شب ۲ مارس، تظاهرات عظیمی توأم با راهپیمایی‌ها و مشعل‌گردانی‌های دامنه‌دار در هاوانا برگزار گردید. بیشتر از ۱۵ هزار کوبایی، از تمام طبقات و گروه‌های سیاسی به سوی محل «مجلس مؤسسان» روانه شدند و در حالی که جمعیت در اطراف «تئاترو مارتی» اجتماع کرده بودند یکی از نمایندگان برای آنها سخنرانی کرد و نظر آنها را در محکوم کردن «متمم پلات» تأیید نمود. آنگاه دامنهٔ تظاهرات به مقابل کاخ فرمانداری کشیده شد و قطعنامه‌ای به صورت درخواست تسلیم وود گردید که در آن نه تنها «متمم پلات» محکوم می‌شد، بلکه شیوهٔ تهیه و تصویب غیرعادی و برق‌آسای «متمم» و ابلاغ آن به کوبا نیز مورد اعتراض شدید مردم قرار داشت.
در ۳ مارس تظاهرات اعتراض‌آمیز تازه‌ای علیه آمریکا در هاوانا صورت گرفت. راهپیمایی‌ها و تظاهرات سراسر جزیره را فرا گرفت. مردم با پرچم‌های برافراشته کوبا به حرکت درآمدند و پلاکاردهایی از قبیل «متمم پلات نه!» (Nada de Enmienda Platt!) «پایگاه‌های ذغال سنگ نه!» (Nada de Carboneras!) با خود حمل می‌کردند.
در مقدمهٔ گزارش علاوه بر «متمم پلات» به دو سند دیگر یعنی «طرح مشترک کنگره» مصوب آوریل ۱۸۹۸، و «عهدنامهٔ پاریس» نیز اشاره شده است و هدف از آن این بوده که ثابت کند که اولی ناقض مفاد و اصول مندرج در دو سند دیگر است. زیرا «متمم پلات» در اصل اقدامی برای کشاندن کوبا به زیر سلطه همه‌جانبهٔ ایالات متحدهٔ آمریکا بود بدون توجه به لزوم انجام تعهداتی که کنگره طی آن حاکمیت مردم کوبا را بر این کشور به رسمیت شناخته بود. گو اینکه کنگرهٔ ایالات متحده فقط حق قانون‌گذاری برای کشور خود را داشت، با این حال خود را محق دانسته بود که با تصویب این قانون اراده‌اش را به مردم کوبا دیکته کند و از آنها بخواهد که یا به ادامهٔ اشغال نظامی گردن نهند و یا «متمم پلات» را بپذیرند.
در اوایل آوریل ۱۹۰۱، روزنامه «پاتریا» گزارش داد «متمم پلات» عملاً توسط کوبا رد شده است. در ۳ آوریل «مجلس مؤسسان» با رأی قاطع ۲۳ رأی مخالف در برابر ۳ رأی موافق طرحی را که از طرف گونزالودو کوئسادا پیشنهاد شد و وجه تعدیل شده‌ای از «متمم پلات» بود، رد کرد. از ۶ آوریل آخرین بحث‌ها دربارهٔ تصمیم نهایی آغاز شد و سرانجام در ۱۲ آوریل اصل «متمم پلات» با ۲۴ رأی مخالف در مقابل ۲ رأی موافق با شکست قاطع مواجه شد.
«دکترین مونرو» که اصلی برای حمایت از کشورهای نیمکرهٔ غربی بود، اکنون برای نابود کردن استقلال جمهوری کوبا به کار گرفته می‌شد. شاید دردناک‌ترین جنبهٔ تلاش تبلیغاتی دولت آمریکا برای متقاعد ساختن ملت‌های کوبا و آمریکا در قبول «متمم پلات» این بود که می‌کوشید طوری وانمود کند که این طرح برای حمایت و استقلال کوبا بود و نه نابود ساختن آن.
به دلایل متعدد در سال‌های بعد دولت ایالات متحدهٔ آمریکا کوشش کرد سیاست «دست از کوبا کوتاه» را تعقیب کند و به طور غیررسمی و به منظور اتخاذ رویه‌های سیاسی ماهرانه‌تر از اعمال دخالت‌های سیاسی و نظامی که معروف به «دیپلماسی کشتی جنگی» بود دست برداشت.
i . انقلاب‌های بزرگ جهان، خلاصه ۱۵ انقلاب بزرگ جهان، حسن بیانی، تهران ، جهان رایانه ، ۱۳۷۹، ص ۷۵
ii. مسائل نیمکرهٔ غربی، کوبا کاسترو انقلاب، منوچهر کمالی طه، انتشارات امیرکبیر، تهران ،۱۳۶۱، ص ۴۹
iii. همان، ص۵۰