جغرافیای کوبا
کشور کوبا در دریای آنتیل و در نزدیکی مدار رأس‌السرطان قرار دارد. این کشور جزیره دراز نوک خمیده‌ای به طول ۱۲۰۰ کیلومتر و به عرض ۱۰۰ کیلومتر و مساحت ۱۴۵۰۰ کیلومتر مربع است. قسمت غربی این جزیره در دهانه ورودی خلیج مکزیکو قرار دارد، در حالی که در قسمت شرقی به داخل اقیانوس اطلس پیشرفته است.[i] شکل کشیده و باریک آن موجب شده که افرادی چون آلکساندر دوهومبولت، نیکولاگیلن و … آن را به یک تمساح تشبیه کنند.[ii] جزیره کوبا شامل ۱۶۰۰ جزیره سنگی مرجانی و جزایر کوچک متفرق است که بزرگ‌ترین آن‌ها جزیره کاج‌ها[iii] در جنوب هاوانا است.[iv]
جمهوری کوبا از جزایر کاراییت که در دهانه خلیج مکزیک و ۱۴۵ کیلومتری کی وست ایالت فلوریدا ، از استان‌های ایالات متحده آمریکا قرار دارد. ۷۰ درصد جمعیت آن سفیدپوست و بقیه سیاه‌پوست هستند. پایتخت آن هاوانا و سیگار برگ آن از بهترین نوع و بسیار معروف است. این جزیره در سال ۱۴۹۲ م . توسط کرسیتف کلمب کشف شد. زمانی در دست فرانسه، مدتی تحت کنترل انگلیس و سال‌ها مستعمره اسپانیا بوده است. [v]
ایالت‌های کوبا
از اول ژانویه سال ۱۹۷۶ قلمرو کوبا به ۱۴ ایالت تقسیم‌شده که عبارت‌اند از:
سانتیاگو، گوانتانامو، گرانما، اولگین و لاس توناس در ناحیه اورینته، کاماگوئی، سیهگود آویلا، سانکتی اسپریتوس، سین فوئگوس و ویاکلارا در ناحیه مرکز و ایالات هاوان ویل، هاوان کامپانی، ماتانزاس و پیناردل ریو.[vi]
در حدود سه‌پنجم زمین جزیره اصلی کوبا مسطح بوده و قسمت اعظم زمین‌های غیرقابل کشت آن نیز برای چِرا مناسب است. مرتفع‌ترین کوهستان‌های کوبا سیئرامااسترا است که در انتهای قسمت شرقی ایالت اورینته واقع است و قله پیکو تورکینو (حدود ۲۰۰۰ متر ارتفاع) مرتفع‌ترین نقطه آن به شمار می‌رود.[vii]
اختلاف درجه حرارت هوا در نقاط مختلف کشور بسیار ناچیز و هوا معتدل است؛ زیرا باریک بودن جزیره کوبا فاصله میان شمال و جنوب کشور استقرار یک اقلیم برّی را ناممکن کرده است. با این همه، بایستی برای مناطق کوهستانی اورینته، جایی که کم ارتفاع بوده و راستای دره‌ها استقرار یک سلسله «ریز اقلیم» را موجب شده، استثناء قائل شویم. به‌علاوه هم‌جواری با این ناحیه فشارقوی اتمسفری دائمی اقیانوس اطلس شمالی، زمستان‌های بسیار ملایم و تابستان‌های بسیار گرم برای آن به همراه دارد.
از منابع معدنی کوبا باید گفت که کوبا زغال سنگ نداشته و مقدار نفتی که تاکنون در آن‌جا کشف‌شده ناچیز است، اما پر از ذخایر آهن و نیکل است و می‌توان گفت تقریباً یکی از بزرگ‌ترین منابع دنیا از این حیث است. کروم و منگنز و مس هم در کوبا یافت می‌شود.
شهرشناسی کوبا
بعضی از این شهرها بندر هستند؛ مثلاً هاوانا که در کنار خلیجی زیبا برپا شده؛ خلیجی که کانال ورودی بلند و تنگ آن جای‌گاه کشتی‌های متعلق به سراسر جهان است. در منتهی الیه دیگر کشور، خلیج سانتیاگو یکی از زیباترین خلیج‌های هر دو بخش قاره آمریکا است. سانتیاگو در آغاز سال ۱۵۱۴ از سوی ولاسکز بنیان نهاده و در اوایل قرن ۱۹ به سبب مهاجرت اهالی هائیتی، جمعیت سانتیاگو رو به افزایش نهاد. امروزه این بندر یکی از جالب‌ترین بنادر دریای کارائیب است که دارای دانشگاهی بزرگ نیز است.
کمی بیش‌تر به سمت شرق، گوانتانامو در انتهای یک خلیج با اهمیت قرار گرفته و در این‌جا از ۶۰ سال پیش آمریکا پایگاهی دریایی مستقر کرده است. تنها نقطه‌ای از جزیره کوبا که این کشور نمی‌تواند سلطه خود را اعمال کند، همین نقطه بوده که البته حکومت کوبا درخواست استرداد این سرزمین را دارد.
شهرهای مرکزی کوبا در زمینه زراعت، توسعه یافته‌اند؛ مثل کاماگوئه و سانتاکلارا در مرکز کشور و در شمال ایالت اورینته که دارای نی‌شکر هستند. هم‌چنین شهر هگلوئن یا شهر نییساردل ریو، به نوعی انبار غله کوبا محسوب می‌شوند.
نسبت جمعیت شهری به روستایی در کوبا
جمعیت کوبا در سال (۱۳۷۳ .ش/۱۹۹۴ م) به تعداد ۱۱٫۰۶۴٫۳۴۴ نفر بوده که در سرزمینی به وسعت ۹۲۵۰ کیلومترمربع زندگی می‌کنند. از این جمعیت، ۵۷ درصد جمعیت شهری و ۴۳ درصد روستایی است.
نژاد ساکنان کوبا
هنگامی که کریستف کلمب به سواحل کوبا رسید، دو قوم که از قاره آمریکای جنوبی آمده بودند، در مجمع‌الجزایر آنتیل سکونت داشتند: کارائیب‌ها و آراواک‌ها. در کوبا و هائیتی به ویژه گروهی از آراواک‌ها به نام تاینوس زندگی می‌کردند. تاینوس‌ها کشاورزانی بودند مهربان و آرام. گروه دیگری حد غربی جزیره را در اختیار داشتند که سرخ‌پوستان سیبونی بودند. آن‌ها عقب مانده‌تر از تاینوس‌ها بودند و از راه صید ماهی زندگی می‌کردند و نیز در غارها سکونت داشتند. به نظر می‌رسد ابزاری که استفاده می‌کردند بسیار ابتدایی بوده و به کار کشاورزی نمی‌پرداخته‌اند.
به ازدواج‌های اولیه و معدودی که میان اسپانیایی‌ها و سرخ‌پوستان روی داد، ازدواج‌های میان اسپانیایی‌ها و سیاه‌پوستان آفریقایی نیز اضافه شد. طی ۳۰۰ سال از زمان ورود اسپانیایی‌ها تا دوره الغای بردگی در کوبا، کشتی‌های حامل سیاه‌پوستان حدود یک میلیون آفریقایی را در خاک کوبا پیاده کرده‌اند. به این ترتیب ما می‌توانیم ماندینگ‌های کنگویی، لوکومیس‌ها و سایر اقوام آفریقایی را در کوبا بازیابیم.
سه‌ربع جمعیت کل کوبا از نژاد اسپانیایی و کاتولیک هستند. پدیده اصلی در این رشد جمعیت، تولد دورگه‌هاست: در سال ۱۹۸۹ م، حدود ۲/۱۷ درصد جمعیت کوبا دورگه بوده‌اند، ۹/۱۴ درصد سیاه‌پوست و ۹/۶۶ درصد سفیدپوست. اکثر سفیدپوستان از کریولواها یعنی سفیدپوستان زاده کوبا تشکیل‌شده‌اند. به سبب نیاز به نیروی کار و برای پاسخگویی به آن، عناصر دیگری نیز به جمعیت کوبا داخل شده‌اند: چند هزار چینی، سرخ‌پوستان یوکاتان [مکزیک] و سپس از ساکنان هائیتی و آمریکای شمالی و سرانجام شمار کمی مهاجران اروپایی (لهستانی، ایتالیایی، فرانسوی، آلمانی، …) اغلب یهودی مذهب.
نویسنده: محمدرضا عبدالحمیدی
منابع
[i]. مسائلی از نیمکره غربی، کوبا، کاسترو، انقلاب، منوچهر کمالی طه، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۱، ص ۳
[ii]. کوبا، سعیده حاج شریف برای دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، وزارت امور خارجه، تهران، ۱۳۷۴، ص ۱
[iii]. Isle of Pines
[iv]. مسائلی از نیمکره غربی، کوبا، کاسترو، انقلاب، ص ۳
[v] . انقلاب های بزرگ جهان، خلاصه ۱۵ انقلاب بزرگ جهان، حسن بیانی، تهران ، جهان رایانه ، ۱۳۷۹، ص ۷۱
[vi] . همان، ص ۳
[vii]. مسائلی از نیمکره غربی، کوبا، کاسترو ، انقلاب، ص۴