«گوانتانامو» نام استانی(ایالت) در جنوب شرقی کوبا است و مرکز این استان نیز گوانتانامو نام دارد. شهر گوانتانامو در سال ۱۷۹۷ و در منطقه مرتفعی با نام سانتا کاتالینا تأسیس شده است. واژه گوانتانامو به زبان تاینو به معنی «سرزمین بین رودها» است. اهمیت ویژه این تنگه به سبب اتصال آبی میان اقیانوس آتلانتیک و دریای کارائیب و نقطه مهمی برای اشراف و تسلط بر این مسیر است. به عبارت دیگر مسیر مستقیمی است که سواحل شرقی آمریکا را به کانال پاناما می‌رساند. بنا بر نقلی مشهور، بندر گوانتانامو اول‌بار توسط کریستف کلمب و در سال ۱۴۹۴ به نام Puerto Grande «بندر بزرگ» نام‌گذاری شد. این بندر بعدها محل ورودهای متعدد موفق و ناکام از طرف اشغالگران انگلیسی، فرانسوی و آمریکایی شد.
اشغال گوانتانامو توسط آمریکا
آمریکایی‌ها پس از معاهده پاریس و خروج رسمی اسپانیا از کوبا، قصد ترک این خلیج را نداشتند و عملاً به‌عنوان غرامت زحمتی که برای بیرون کردن اسپانیایی‌ها کشیدند(!) «الحاقیه پلات» را در سال ۱۹۰۱ به کوبا تحمیل کردند.
در جنگ میان آمریکا و اسپانیا در سال ۱۸۹۸، آمریکایی‌ها بندر گوانتانامو را برای در امان ماندن از تندبادهای دریایی آبهای آزاد در تابستان، برگزیدند و از آن تاریخ در آن‌جا ماندگار شدند.
در سال ۱۹۰۳ به امضای تئودور روزولت و توماس استرادا پالما، رؤسای جمهور وقت دو کشور آمریکا و کوبا، گوانتانامو در جنوب شرقی و همراه «باهیا هوندا» در شمال کوبا با عنوان اجاره و به صورت رسمی در اختیار ایالات متحده قرار گرفت. باهیا هوندا ده سال بعد آزاد شد اما گوانتانامو کماکان در اختیار آمریکایی‌ها است. پایگاه دریایی گوانتانامو بر اساس قرارداد سال ۱۹۰۳ به مدت نامحدود به دولت آمریکا اجاره داده شده و تنها راه لغو آن قرارداد، توافق مشترک دو کشور در مورد لغو آن و یا تخلیه داوطلبانه آن پایگاه توسط آمریکا است.
تسلط آمریکا بر گوانتانامو حتی پس از انقلاب
پایگاه دریایی گوانتانامو بر اساس قرارداد سال ۱۹۰۳ بین آمریکا و توماس استرادا پالما اولین رئیس جمهور کوبا به مدت نامحدود به دولت آمریکا اجاره داده شد و همان طور که مورد اشاره قرار گرفت، تنها راه لغو این قرارداد توافق مشترک دو کشور در مورد لغو آن و یا تخلیه داوطلبانه آن پایگاه توسط آمریکا است. از انقلاب کوبا به بعد، این کشور از گرفتن مبلغ اجاره خودداری کرده و دولت آمریکا مبلغ مزبور را هر ساله به حساب مشخصی واریز کرده است. با این حال دولت کوبا با استناد به ماده ۵۲ کنوانسیون ۱۹۶۹ وین قرارداد مزبور را باطل شده می‌داند و درخواست اعاده اراضی پایگاه مزبور و تعطیل شدن آن را دارد. البته قابل ذکر است که مبلغ حدوداً چهار هزار دلاری قرارداد، از سال ۱۹۵۹ به بعد تنها یک بار از طرف کوبا پذیرفته‌شده که آن هم در ابتدای انقلاب کوبا و به گفته کاسترو ناشی از «پریشانی اوضاع» بوده است!
زندان گوانتانامو
گوانتانامو از قرن ۲۱ بر سر زبان‌ها افتاد. پایگاه نظامی گوانتانامو از قرن بیستم چند بار برای ساماندهی پناه‌جویان هائیتی استفاده‌شده بود، اما طبق اعلام رسانه‌ها از سال ۲۰۰۲ و بعد از حمله آمریکا به افغانستان از این بازداشتگاه برای نگه‌داری و شکنجه کسانی که به زعم دونالد رامسفلد، وزیر دفاع وقت آمریکا، «افراد خطرناک» نامیده می‌شوند، استفاده شد. مبنای راه‌اندازی ان نیز این بود که این زندان خارج از خاک ایالات متحده بوده، فلذا از دسترس قانون دور است و برای بازداشتی‌ها دیگر نیز به رعایت قوانین قضایی آمریکا نخواهد بود. از این رو در این زندان از قیودات معمولی که بر ضد شکنجه اعمال می‌شوند، خبری نیست!
نویسنده: معصومه سماوی